Vilhelm Teli

Vilhelm Telin Shileri e shkroi më 1803 – 1804. Në këtë kohë luftërat napoleoniane kishin sjellë ndryshime; me qindra shtete autonome shumë të vogla u zhdukën. "Perandoria e shenjtë romake e kombit gjerman" po priste ditën e fundit. Përpara shoqërisë gjermane shtrohej pyetja: ç'forma e metoda duhen zgjedhur për bashkimin e Gjermanisë?
Autori i dramës "Vajza e Orleansit" ia dha përgjigjen te "Vilhelm Teli". Me materialin e një epoke historike të vjetër, Shileri zgjidhi çështjen e rëndësishme për bashkëkohësit e tij. A ka të drejtë populli të bëjë kryengritje me armë në dorë kundër pushtetit që e shtyp dhe e plaçkit?
Drama "Vilhelm Teli" është klasike nga uniteti i veprimit, që e përshkon tejpërtej. Zviceranët, në luftë kundër Austrisë, përbetimi i famshëm në Rytli, nishani i Telit dhe fitorja e Morgatës, përfundimtarja, këto janë pikat kryesore. Klasike, përveç gjuhës, e bën edhe imitimi i amfiteatrit grek, në të cilin kori zëvendësohet këtu me popullin përjashta, në natyrë.
Rëndësia e madhe e dramës "Vilhelm Teli", më 1848, ka vlerën e saj dhe për kohën e sotme. Kjo vepër, një nga veprat e mëdha të letërsisë gjermane, i përket trashëgimit klasik të kombit gjerman. Ajo na tregon zhvillimin e shoqërisë gjermane dhe idetë e saj në të shkuarën, dhe, përmes asaj shembulle, përçon kuptimin dhe përzotërimin e detyrave të kohës së sotme.
Besimi te populli, tek aftësitë e tija për të realizuar bashkimin kombëtar të Gjermanisë mbi një bazë demokratike e me të vërtetë popullore, ky është patosi që frymëzon Vilhelm Telin, i tillë është rezultati i mendimit të Shilerit. Hovin e tij ideologjik të lartë dhe bashkë me të testamentin e tij poetik për brezat e ardhmë, i gjejnë te Vilhelm Teli.
Përveç bukurive dramatike dhe poetike të Vilhelm Telit, qëllimi për të cilin është shkruar i fitoi veprës nderim të madh kudo. Kronikanët, që e morën përrallën e Telit hua prej popullit, e bënë fakt historik nga dëshira patriotike që t'u tregonin bashkatdhetarëve nevojën e një bashkimi kombëtar të fortë duke e pasqyruar çlirimin e Kantoneve të Pyllit dhe themelimin e Konfederatës Zvicerane si një rrjedhim i dashurisë së thellë për liri dhe të bashkimit vëllazëror që kishin stërgjyshërit e tyre.
Edhe Shileri për një qëllim të këtillë e dramatizoi. Kryevepra e tij është një lutje botës për liri politike dhe një thirrje gjermanëve për një bashkim të fortë në kohën kur Napoleoni i Madh ua kishte shkelur Atdheun. Prandaj emri i poetit është dyfish i shtrenjtë për gjermanët për këtë trashëgim patriotik që u la pas.
Gjuha në të cilën është shkruar drama e bëri si me thënë pleng të përbashkët të popullit. Shileri e shkroi në versën e thjeshtë dhe rreshtat rrjedhin lehtë e butë në ritmin e tyre. Shprehja është lartësisht poetike, megjithatë, shquan për thjeshtësinë e saj. Zviceranët vetë mbahen me të madh për këtë dramë të përmendur e cila jep një përshkrim aq të pëlqyer të stërgjyshërve të tyre.